Luisa Miller in Antwerpen

De Vlaamse Opera opent het seizoen zoals het vorig seizoen geëindigd is: met Giuseppe Verdi. Luisa Miller wordt opgevoerd in een nieuwe productie van Guy Joosten, die nog maar eens een vrij podium krijgt om zijn minachting voor Verdi ten toon te spreiden.

Het is verbazend hoe Joosten erin slaagt om alsmaar nieuwe artistieke dieptes te bereiken. Het begon nochtans redelijk. Tijdens de ouverture wordt uiteraard de moord op de vorige graaf geënsceneerd... dat daarbij liters bloed smakeloos in het rond spatten valt nog te aanvaarden, en ook dat de "clou" - dat Rodolfo van de stervende graaf de identiteit van zijn moordenaars verneemt - voor de gemakkelijkheid niet getoond wordt. Ik kan zelfs nog begrijpen dat Guy Joosten nooit in Tirol of Oostenrijk is geweest en dus niet weet dat luidende klokken - zelfs de eerste beste koe draagt daar een bel - daar de normaalste zaak van de wereld zijn... en dat er dan hoegenaamd geen enkele reden is om iedereen als van de hand Gods geslagen te laten verstijven als in het eerste bedrijf de kerkklokken beginnen te luiden.

Maar de hele scene tussen Federica en Rodolfo is een voorbeeld van wat je moet doen als je vooral het libretto of de muziek niet wenst te volgen. In plaats van dat Federica verontwaardigd is over de afwijzing van Rodolfo, begint ze zich uit te kleden en werpt zich vol overgave op Rodolfo in een poging om hem zo te verleiden. En waarom Federica een ooglapje draagt, is ook niet duidelijk. Waarschijnlijk denkt Guy Joosten dat ze een tweelingzus van Eboli is, of zo.

Verder wordt de grote scene van Wurm en Walter in het tweede bedrijf verstoord door hen een potje "American Pool" te laten spelen. Veel biljarttafels zullen er in 17e eeuw in Tirol wel niet gestaan hebben; maar ja... je kunt toch moeilijk twee bassen zomaar een kwartier alleen maar laten zingen zonder die scene wat "op te fleuren".

Verder slaagt hij er ook in om de enige echte meezinger uit de opera, "Quando le sere al placido", volledig om zeep te helpen. Daarvoor moet je weten, dat het decor uit een grote muur bestaat op een draaiplateau, en die zo de scene in twee deelt: met aan de ene kant de wereld van Luisa en andere kant die van Rodolfo. Dat draaiplateau heeft het grote voordeel dat daarmee de verschillende scenewisselingen snel kunnen uitgevoerd worden. Maar Guy Joosten had ook het idee om dat draaiplatform te misbruiken om het tijdens Rodolfo's aria doelloos een paar toertjes te laten draaien. Op zich geen probleem, als heel die installatie niet zou kraken dat het een lieve lust is en als het gezoem van de motoren het orkest niet zou overstemmen.

Bij een Joosten-productie moet er natuurlijk ook altijd een zweempje erotiek - of wat daar in Joostens wereldbeeld voor moet doorgaan - aanwezig zijn. Op het einde van het tweede bedrijf stort Rodolfo zich dus op Federica om haar te verkrachten.

Je ziet... de geniale invallen zijn grenzeloos. Geen wonder dat de MET staat te springen om hem te engageren. Maar het beste moet nog komen.

In het laatste bedrijf verandert hij helemaal het karakter van Luisa door haar bewust zelfmoord te laten plegen. Ze heeft namelijk gezien dat Rodolfo het vergif in het glas water heeft gedaan. En net daarvoor wilde ze zich nog met een dolk doorsteken, wat enkel verijdeld werd door de komst van Rodolfo. Gewoon geniaal... dat nog niemand anders het inzicht had dat Verdi Luisa's karakter verkeerd begrepen heeft toen hij die scene op muziek zette.

Het slaat natuurlijk allemaal nergens op. Maar voor idiote, onzinnige ensceneringen is Guy Joosten bij de top van wat je tegenwoordig kunt krijgen. Het boegeroep dat hij na de voorstelling mocht incasseren, was dan ook wel verdiend.

De casting van de Vlaamse Opera had de bui waarschijnlijk zien aankomen en had een heel sterke bezetting voorzien om de voorstelling toch nog op muzikaal vlak te redden.

Fiorella Burato had voor de vakantie nog een schitterende Violetta gezongen in La Traviata. En aangezien Luisa en Violetta op vocaal vlak vergelijkbare eisen stellen, was Burato de logische keuze. Ook nu zingt ze een prachtige Luisa en toont dat er nog altijd zangers bestaan die de Verdi-stijl begrijpen.

Haar Rodolfo was Carl Tanner, eerder in de Vlaamse Opera al te horen als Dick Johnson in "Fanciulla". Toen vond ik hem niet fameus, maar de meer lyrische rol van Rodolfo ligt hem duidelijk beter. Bruno Caproni kennen we ook al van zijn Rigoletto (nog zo'n Joosten-gedrocht). Zijn rijke bariton is perfect voor de rol van Luisa's vader... "Sacra la scelta" en de daaropvolgende cabaletta hoorden bij de hoogtepunten van de avond.

Ook de twee bassen zijn van hoog niveau. Het is lang geleden dat we Urban Malmberg nog in Antwerpen gehoord hebben, maar nu is hij terug als Wurm. En Askar Abdrazakov zingt de rol van Graaf Walter. Persoonlijk zou ik de twee rollen wel verwisseld hebben. Abrazakov heeft een "zwartere" bas, die beter zou passen bij Wurm. En Urban Malmberg komt dan weer edeler over, wat hem een goede graaf zou kunnen maken. Maar Joostens typecasting zal hier wel voor iets tussen zitten, vermoed ik.

Publicatie: zondag 21 september 2003 om 20:26
Rubriek: Opera

Reacties

jan roelands (dinsdag 23 september 2003 om 23:07)

Sorry, sorry, maar ik kan het niet nalaten nog een keer te reageren.

Dat Pique Dame in het rijtje thuishoort met de te zo snel mogelijk vergeten ensceneringen kan ik zeker beamen.
Wat Rigoletto betreft heb ik al wat meer moeite.
Een regisseur staat aan het begin van een operaproject voor twee keuzes. 1) hij kan het maatschappelijk en politiek kader van het libretto respecteren of 2) hij kan het verhaal in een nieuw en eigentijds kleedje steken. Actualiseren dus.
Beide wegen kunnen een erg mooi en boeiend resultaat opleveren. In het eerste geval denk ik aan de Cosi van Bondy in de Munt een aantal jaren gelden. In het tweede geval heeft Sallers met de Mozart-Da Ponte opera's natuurlijk een pioniersrol gespeeld. Zoals vele vernieuwingstendenzen is zijn werk in de eerste plaats 'destructief'(zonder negatieve bijklank wel te verstaan). Een schokeffect teweeg brengen en van nul weer opbouwen.
Er is echter een derde weg. Een weg die misschien wel genuanceerder en rijker is dan de twee voorgaande. Een weg die Joosten volgens mij heeft bewandeld en met klasse getoond heeft met zijn Rigoletto. Deze enscenering toonde niet louter historicisme of louter radicale actualisering. Deze voorstelling blinkte uit door een samenvloeing van beelden, tableaus en beelden. Het geheel was (voor mij althans) een organisch smeltpunt tussen de twee uitersten.
Een decor, kostuums en requisieten die 'citaten' zijn en ons als een teletijdmachine doorheen de tijd doen reizen. Een boeiende tactiek. Voor sommigen misschien ook een theaterervaring die niet 'logisch' lijkt. Maar daarom allesbehalve minder waardevol.
Joosten pastte in deze enscenering alleen maar volwaardige theatrale expressiemiddelen toe. Iets wat Verdi graag gehoord zou hebben!
Een ander veelgelaagd, prachtig en geslaagd voorbeeld was de Nozze van Joosten. Oorspronkelijk een toneelstuk geschreven op de rand van de Franse Revolutie. Josten citeerde een wereld waarin er duidelijk een sprake is van klasseverschil (kostumering, decor, ...). Niettemin maakte hij ons subtiel duidelijk dat het een wereld is aan de rand van het verval. De aristocratische ruimtes toonden grandeur, maar één die op haar laatste benen loopt: er groeit onkruid tussen de stenen, er zijn scheuren in de schilderijen en gebroken glazen. Een duidelijk metafoor voor het ancien régime op haar laatste benen loopt en de burgerlijke maatschappij op haar laatste benen loopt. Nog inventiever was het decor als één groet serre. Een biosfeer, afgesloten van de buitenwereld. Buiten staat de wereld op ontploffen (de Franse Revolutie staat voor de deur). Een wereld die krampachtig genegeerd wordt. Niettemin een utopie. Regelmatig worden de verschillende glazen van de serre gebroken. Eens zullen de consequenties van de omwenteling onder ogen gezien moeten worden. En ja, op het einde van de voorstelling schieten de zaallichten aan en worden de protagonisten gedwongen wakker geschud en geconfronteerd met de realiteit.
Ook Mozart, één van de eerste kunstenaars die, tegen zijn vader in, zelfbedruipend wou zijn en niet wou werken in opdracht van één of andere broodheer, zou het graag gezien hebben!
Dit is boeiend theater!
J.R

Margo (dinsdag 23 september 2003 om 11:52)

Ik ben blij dat mijn verslag van deze voorstelling enige commotie losweekt.

De vraag "pro of contra" Joosten is niet zo eenvoudig te beantwoorden. Sommige van zijn producties horen wel degelijk bij de succesproducties van de Vlaamse Opera.

Ik denk daarbij aan zijn Nozze of Cosi. En, in tegenstelling tot vele anderen, vond ik zelfs zijn Otello best wel verteerbaar... En in een ver verleden was ik ooit onder de indruk van zijn personenregie in Carmen (in de Munt).

Maar daar tegenover staat ook een reeks producties die best zo snel mogelijk vergeten worden: Don Giovanni, Rigoletto, Un ballo in maschera (in de Munt), Pique Dame, Oedipus Rex... en daar komt nu dus Luisa Miller bij.

jan roelands (dinsdag 23 september 2003 om 09:45)

Ik weet dat het inderdaad problamatisch is om te reageren op een artikel over een voorstelling die ik nog niet gezien heb. (die tijd komt nog wel, mijn kaartje is gereserveerd voor Gent!).
Niettemin meen ik duidelijk gemaakt te hebben dat ik het heb over de verwijzingen van de auteur naar Guy Joosten in het algemeen. Laten we wel wezen: de auteur heeft het duidelijk niet begrepen op Joosten. Dat is zijn goed recht natuurlijk... Daarop heb ik een reactie geuit.
U schrijft dat u het 'beu' bent om als toeschouwer behandelt te worden alsof hij geen gelijk heeft bij het geven van kritiek. Totaal onwaar. Ik ben ook maar een 'jan met de pet'. Een toeschouwer die in het verleden de (meeste)ensceneringen van Joosten, samen met die van Carsen en Mc. Vicar (Idomeneo i.t.t. Les Contes D'H.) overigens, bejubelde. Een toeschouwer die trouwens in het verleden meermaals vroegtijdig de zaal verlaten heeft bij draken van ensceneringen. Waarmee ik duidelijk wil stellen dat ik de Vlaamse Opera als operahuis niet wil verdedigen. Daarentegen wel Joosten. En dat hij nu gevraagd is om in de MET te gaan regisseren, maakt mij niet warm of koud.

Geert Van Canegem (dinsdag 23 september 2003 om 09:06)

Van misplaatste minachting is helemaal geen sprake ...

De Miller produktie is één van de dieptepunten van de Vlaamse Opera. Ik ben er volledig mee akkoord dat La Traviata alles behalve een boeiende voorstelling was. De productie was inderdaad leeg. Maar nog altijd beter een traantje wegpinken dan het lachen om stomme situaties in Luisa Miller (de ouverture in het bloed, biljartbal die van de tafel vliegt, Luisa als engel, ...). Bovendien ben ik het echt wel beu dat "de toeschouwer" wordt behandeld alsof hij geen gelijk heeft bij het geven van kritiek (positief of negatief) ! Iedereen heeft recht op een mening en gelukkig is opera een kunstvorm waarbij we ongezouten onze mening nog mogen geven !
Joosten weet totaal niet wat te doen met dit schitterende werk van Verdi. Verwijzen naar het curriculum van Joosten is totaal irrelevant. Een regisseur moet zich bij elke produktie opnieuw bewijzen. Bovendien kunnen er grote vraagtekens geplaatst worden bij het curriculum. Het is niet omdat "grote" operahuizen Joosten vragen dat dit zijn kwaliteit zou garanderen. Vele van Joosten's producties worden trouwens op boe-geroep onthaald. Maar geen erg natuurlijk want Guy verklaarde zopas dat hij dit leuk vindt (zijn gelaatsuitdrukking bij het boe-geroep op de première van Luisa Miller laat evenwel anders vermoeden).
Dat opera meer is dan enkel de muziek is meer dan waar. Het theater aspect is inderdaad even belangrijk, maar wat we nu te zien kregen bij Luisa Miller was alles behalve boeiend en modern theater. Het was eerder een schoolvoorbeeld van anti-theater.
Joosten als één van de weinige regisseurs die moderne produkties maakt ?
Echt modern zijn zijn produkties volgens mij niet. Hij tapt telkens uit hetzelfde vaatje. Eén van de hoofdpersonages wordt herleid tot een schizofrene gek (Hermann in Pique Dame, Rigoletto, Otello, ...) dan zoekt Joosten een aantal elementen die niks met het werk te maken hebben en hier voegt hij nog een vleugje erotiek en geweld aan toe (verkrachting, moord, ...). En ja hoor, we weten ondertussen wel dat Garciela Araya een flinke boezem heeft (alsof hij niks anders met haar weet aan te vangen dan telkens haar borsten in de stijd te gooien).
Van moderne produkties heb ik bij Joostens nog niet veel gemerkt. Er zijn genoeg andere regisseurs die daar wel in slagen (Robert Carsen, David Mc Vicar, ...).
Kritiek geven op een artikel dat handelt over een produktie die je zelf niet gezien hebt is een beetje problematisch. Ik heb de Luisa Miller wel gezien en vind dat de auteur volledig gelijk heeft (ongeacht van Joosten's (wan-)prestaties in het verleden).
GVC

jan roelands (maandag 22 september 2003 om 22:39)

Ik heb met stijgende verbazing het artikel van Luisa Miller op deze webstek gelezen (overigens de eerste maal dat ik deze webstek bezocht). Over deze nieuwe produktie kan ik natuurlijk moeilijk een mening vormen, aangezien ik ze (nog) niet gezien heb. Maar over de vroegere produkties van Joosten(waar in deze rescensie naar verwezen wordt) kan ik dat wel.
Natuurlijk is Joosten' werk in het verleden niet altijd even doortastent geweest. Zo was zijn Pique Dame ondermaats.

Niettemin meen ik dat Joosten een uitermate rijk en boeiend curriculum kan voorleggen.
De meneer die de recensie schreef is vermoedelijk een adept van een groep mensen uit een ver achter ons liggend ancien régime die muziek binnen het operabedrijf boven alles prijzen. Toeschouwers die waarschijnlijk traantjes weggeplinkt hebben met de meest oubollige en op gemakkelijk succes ontwikkelde produktie van La Traviata van het afgelopen seizoen. En ja, het muzikale onderdeel van deze produktie scheerde misschien hoge toppen. De enscenering daarentegen was domweg oervervelend, verdovend en leeg. Deze Traviata was nu net het tegendeel dat mij naar het operagebouw drijft.
Als de enscenering niks bijbrengt aan het vertelde verhaal heeft de kunstvorm die opera is geen enkele bestaansreden. In dat geval kan je maar beter naar een concertante versie gaan, desnoods met zangers in prachtige kostuums.
Guy Joosten is nu net één van die regisseurs die met de meeste van zijn ensceneringen (met Cosi fan Tutte, Le Nozze di Figaro en, jawel, Rigoletto voorop) aan de, soms tot op de tand versleten libretti, boeiende betekenislagen weet toe te voegen. En dat is nu net het TEGENDEEL van Verdi of Mozart niet snappen.
Joosten is volgens mij één van de weinige regisseurs die moderne produkies maakt zonder daarbij in de val te trappen van enerzijds het goedkope historiserende en anderzijds het geforceerde moderniseren van het libretto.
Opera is niet alleen muziek. Opera incorporeerd drie betekenislagen die maar tot hun volste recht komen als met elkaar in dialoog gaan.
En ik het gevoel dat dat nu net hetgeen is dat in het verslag komt bovendrijven. Het verwijt dat Joosten Verdi in de weg loopt, hem in zijn 'vanzelfsprekende' onaantastbaarheid raakt.
Nogmaals, ik de Miller-produktie niet gezien. Maar hetgeen ik hier geschreven heb komt voort uit de totaal misplaatste minachting dat het artikel ademt.
J.R.