Götterdämmerung in Bayreuth

Met Götterdämmerung komt de Ring-vertelling tot een einde, waarin Valentin Schwarz zijn concept nog eens moet omgooien.

Siegfried, de "ring"

De jonge Hagen was tot nu toe de ring, maar aangezien de "echte" Hagen een belangrijke rol speelt in Götterdämmerung moet Schwarz een nieuwe oplossing vinden voor de ring. In de proloog - "Die letzte Nacht – Schwerer Abschied" - zijn we verschillende jaren verder. Siegfried en Brünnhilde wonen in de slaapkamers van de jonge Siegmund en Sieglinde en hebben ondertussen een dochter, die in de rest van opera als ring regelmatig van "eigenaar" verandert. Dat slaat uiteraard nergens op: er is geen enkele reden waarom het kind van Siegfried en Brünnhilde iets met het oorspronkelijke rijngoud te maken zou hebben... tenzij de vage redenering van Schwarz dat kinderen de toekomst zijn, en wie de kinderen heeft ook de toekomst bezit, en dus de macht.

Als hun dochter gaat slapen kruipen de Nornen vanonder de lakens en vanachter de gordijnen om hun visie op de zaak te geven. Een reddingsboei moet de draad voorstellen die ze spinnen. Het huwelijk tussen Siegfried en Brünnhilde eindigt in een echtscheiding. Siegfried gaat het huis uit, laat hun dochter bij Brünnhilde, maar krijgt wel de oude Grane mee op zijn tocht langs de Rijn.

de Nornen

Siegfried komt aan in Walhalla, waar de Gibichungen en Hagen hun intrek nemen, de verhuisdozen worden nog uitgepakt: "Neue Verhältnisse – Niedertracht". Hagen zint op wraak omdat Siegfried hem heeft laten zitten in ruil voor Brünnhilde. Siegfried verlekkert zich snel in de rondborstige Gutrune. Het toverdrankje is niet echt nodig, hij giet het slijmerig goedje uit over Grane. Dat is meteen het laatste wapenfeit van Grane: Hagen laat hem martelen, vermoorden en - zoals later zal blijken - onthoofden. Grane sterft onder een levensgrote safarifoto waarop het trio poseert met een neergeschoten zebra...

Na het onderonsje van Brünnhilde en Waltraute valt Siegfried alias Gunther binnen om Gunthers toekomstige vrouw op te halen. Het is trouwens Gunther zelf die de scène speelt en playbackt terwijl Siegfried achter het decor zingt. Siegfried/Gunther verkracht uiteraard even Brünnhilde, kwestie van vooral geen ambiguïteit te laten ontstaan over de vermeende meineed van Siegfried later in de opera.

Het tweede bedrijf - "Der Morgen danach – Kriegsfall und Hochzeit" - begint met een vrij energieke Hagen. Hij is een soort gymzaal waar hij tegen een boksbal staat te slaan, wat zijn scène met Albericht - "Was hast du meinem Schlaf zu sagen?" - enigszins belachelijk maakt... maar ja, iet of wat regisseur laat zich vooral niet beïnvloeden door zoiets banaals als het libretto. In diezelfde zaal komen Hagens mannen aan, gekleed in pijen met Wotanmaskers op. Dat klassieke Wotanbeeld met baard en gevleugelde helm is een thema dat trouwens heel de cyclus terugkeert, meestal als kleurplaat in bijvoorbeeld de eerste scène van Rheingold, de scène met de jonge Wälsung-tweeling of die met Mime en Siegfried. Speelgoedpaardjes zijn nog zo'n visueel element dat constant terugkomt. Na het huwelijk van Siegfried en Gutrune barst een feest los dat eindigt met een innige kus tussen Brünnhilde en Hagen.

Voor het derde bedrijf - "Der letzte Tag – Schlussstriche und Ausklänge" - zijn we terug waar we begonnen waren: in het zwembad waar eens de Rijndochters op een klas kinderen pasten. Op de rand van het zwembad staat het mannenkoor hun kater na het feest uit te kotsen. In de bodem van het zwembad is een gat geslagen waar Siegfried zijn dochtertje leert vissen. De geriatrische Rijndochters vol reuma en parkinson willen uiteindelijk de ring niet hebben. Hagen doodt Siegfried met de boksbeugel van Fafner. Brünnhilde laat haar dochtertje achter bij de Rijndochters, maar ze duwt hen tegen de grond en verdwijnt spoorloos.

Tijd voor de grote apotheose, die op een anti-climax uitdraait. Brünnhilde overgiet zich met een jerrycan bezine. Ze steekt zichzelf niet in brand, maar de lichtgevende piramide - symbool voor Walhalla en de macht van de goden - begint wel te branden. Terwijl ze het hoofd van Grane ala Salome teder in haar armen neemt - "Grane, mein Ross, sei mir gegrüsst" - evoceren een reeks kille TL-lampen de ondergang van de wereld. Ertussen bungelt Wotan aan een strop. Op de wand van het zwembad worden twee foetussen geprojecteerd die elkaar omarmen. De vertelling kan opnieuw beginnen.

Het hoeft niet te verbazen dat Valentin Schwarz en zijn team uiteindelijk bedolven werd onder massaal boegeroep. Voor de zangers was een uitbundigere ontvangst weggelegd... zelfs voor Catherine Foster die een vrij teleurstellende Brünnhilde gezongen heeft. In Götterdämmerung had ze af en toe een goed moment, zoals de scène met Waltraute (na haar Fricka was Christa Mayer ook weer een indrukwekkende Waltraute), maar voor de rest is haar stem veel te onevenwichtig geworden over haar tessituur waardoor ze ook een heel zwakke slotscène neerzette.

Tegen alle verwachtingen in was Klaus Florian Vogt wel een uitstekende oude Siegfried, het helpt ook dat hij zowat de enige zanger is die constant goed te verstaan is. Mika Kares zingt Hagen met een machtige stem, al mocht ze nog wat zwarter klinken voor mij. Gabriela Scherer was een goede Gutrune, en Michael Kupfer-Radecky - recent nog de Rheingold-Wotan en Gunther in Dortmund - was een goede Gunther al vind ik hem nog altijd meer een Wotanstem hebben.

Simone Young mocht, net zoals elke avond, delen in het uitzinnige applaus. Persoonlijk vond ik dat ze het orkest teveel op de achtergrond hielt. Dat kan ook liggen aan de overkapte orkestbak. Maar soms wil ik wat meer details in het orkest horen of zouden de instrumentale delen ook wat meer impact mogen hebben.

Zoals al eerder gezegd, wordt volgend jaar het 150-jarig jubileum van de Festspiele gevierd. Er komt dan ook een nieuwe Ring-productie die ze "RING 10010110" genoemd hebben (voor de niet wiskundigen, 10010110 is de binaire versie van 150), waarbij AI gebruikt zal worden als "bildgebende Kraft". Er is geen regisseur, maar wel een "curator" (Marcus Lobbes). Met Michael Volle is er een nieuwe Wotan (daar heb ik zo mijn twijfels bij), en met Camilla Nylund ook een nieuwe Brünnhilde. Mika Kares zal zowel Fasolt, Hunding als Hagen zingen. En Klaus Florian Vogt zingt naast Siegfried ook Siegmund én Loge. Snelle beslissers kunnen tot eind augustus nu al een pakket bestellen, gaande van een pakket met de volledige cyclus aangevuld met de drie andere opera's tot een mini-pakket met de vroege opera's Der fliegende Holländer en Rienzi die voor de allereerste keer te horen zal zijn in het Festspielhaus.

Publicatie: vrijdag 1 augustus 2025 om 08:10
Rubriek: Opera